Onderstaand artikel plaatste ik op woensdag 25augustus 2021 op deze site. Op dat moment leek het programma voor vrijdag 24 september rond. Maar zoals dat soms gaat: twee personen haakten om verschillende redenen af. Met mede organisator Peter van der Wijst ging ik op zoek naar geschikte vervangers. Dat lukte, met dank aan Wouter Sanderse én Gershwin Bonevacia.
Ik laat bewust de namen van de afvallers (Cyrille Offermans en Habtamu de Hoop) staan. Om twee redenen: ze pasten perfect binnen het thema van het congres en teneur van dit artikel. Verder zou het te veel moeite kosten om een compleet ander artikel te gaan schrijven.
In de voetsporen van Titus – een goede voorouder, congres t.g.v. het honderdjarig bestaan van Bibliotheek Oss : vrijdag 24 september 2021
In februari 1921 werd in Oss door een stel notabelen onder leiding van Titus Brandsma de Osse Openbare Bibliotheek (op katholieke grondslag) opgericht. Door corona-perikelen werden de festiviteiten rondom het honderdjarig bestaan verschoven naar het najaar van 2021.
Op vrijdagmiddag 24 september 2021 spreken in de kleine zaal van theater De Lievekamp vier personen over de rol van de bibliotheek, beter: de bibliothecaris in deze tijd. Vanwege corona mogen slechts een beperkt aantal mensen live aanwezig zijn.
Titus Brandsma als goede voorouder
Centraal staat deze middag de notie dat Titus Brandsma zich als een goede voorouder heeft gedragen. Tijdens zijn periode in Oss heeft hij een middelbare school, een krant en een bibliotheek opgericht. Drie instituties die anno 2021 nog steeds relevant zijn, en waar nog steeds professionals werken die bezig zijn met waar Titus Brandsma zich ook voor inzette: mensen verleiden zich te informeren, zich te blijven ontwikkelen. Dat is goed voor henzelf en voor de samenleving.
Juist nu, in een periode waarin om allerlei redenen op tal van terreinen wissels verzet zullen moeten worden.
Medewerkers van de bibliotheek willen de komende jaren een actieve bijdrage leveren om mensen in de regio Oss en omgeving te verleiden zich iets vaker als een goede voorouder te gaan gedragen. Vier sprekers gaan op dat thema in. Het zijn Roman Krznaric, Daan Roovers, Cyrille Offermans en Habtamu de Hoop.
Daan Roovers (Veghel, 1970) is een Nederlands filosofe en docent publieksfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam. Van eind 2019 tot het voorjaar van 2021 was ze de vijfde Denker des Vaderlands. Daarvoor was ze van 2001 tot 2015 hoofdredacteur van Filosofie Magazine.
Daan Roovers bepleit dat burgers meer actief betrokken worden in het gesprek over welke kant de samenleving zich zou moeten gaan ontwikkelen. Aan dat gesprek moeten nadrukkelijk inzichten uit de filosofie worden toegevoegd.
In 2017 hield ze in Mensen maken : Nieuw Licht op opvoeden een pleidooi voor Bildung, als middel om als mens beter te begrijpen in wat voor wereld we leven, waar we staan en wat ons te doen staat. Je hebt kennis nodig over de wereld waarin je leeft om jezelf een duidelijke positie toe te eigenen en er een weg in te kunnen vinden.
Bildung van het individu vindt plaats in wisselwerking met de directe omgeving, de cultuur en de mensen om wie hij of zij leeft. Het is je ontwikkeling als deel van de mensheid. Von Humboldt schrijft hierover: ‘Ik heb zoveel wereld als ik kon aangevat en in mijn mensheid omgezet.’ Bildung betekent zien dat je onderdeel bent van een groter geheel. Het is de waarde van de mensheid in jezelf ontwikkelen, zou Kant zeggen. (uit: Mensen maken, pagina 60)
Toen Daan Roovers in 2019 aantrad als Denker des Vaderlands gaf ze in Wij zijn de politiek : het denken van Daan Roovers als het ware haar mission statement af.
Ze heeft het ondermeer over ‘de goede samenleving’, en hoe die eruit zou moeten zien. Politici zouden in haar optiek weer meer moeten gaan praten over waar ze voor staan, en vooral waar ze naartoe zouden willen gaan. Minder bezig zijn met het tackelen van incidenten, minor problems, steggelen over het financieringstekort of koopkrachtplaatjes. Ze zouden zich minder als managers en meer als leiders moeten gaan gedragen. Maar ze vindt vooral dat we de politiek niet alleen aan de politici over moeten laten. Integendeel.
We zijn politiek gaan zien als het maken en uitvoeren van regels, maar dat is in wezen technocratisch denken. Politiek bestaat dan uit noodzakelijke uitvoeringsmodellen, in plaats van spreken over hoe de goede samenleving eruit zou moeten zien. Sinds de jaren negentig zijn we regeren gaan zien als een vorm van management: de bv Nederland laten renderen en groeien.
Dat leidt tot vervreemding. Dat is ook wel gebleken, de afgelopen twee decennia. (uit: Wij zijn de politiek, pagina 44-45)
We moeten manieren vinden om het politieke gesprek en de politieke meningsvorming niet langer uit te besteden aan een speciale klasse, en ze weer werkelijk deel te laten worden van onze levens. (uit: Wij zijn de politiek, pagina 49)
Dit boek is één groot pleidooi om te proberen ‘iedereen’ bij dit gesprek (over die goede samenleving) te betrekken. Met dit gedachtegoed sluit ze aan bij de oproep van anderen die nadenken over het functioneren van onze democratische samenleving. Bijvoorbeeld Herman Tjeenk Willink die politici (én burgers) hetzelfde voorhoudt in: Groter denken, kleiner doen.
Op zondag 21 februari 2021 merkte Daan Roovers tijdens een gesprek in Buitenhof over het omgaan met corona in een bijzin op: ‘even een boekje van Kahneman lezen’. Daarmee bedoelde ze dat zij nog té vaak ziet dat vooraanstaande, (vaak) hoogopgeleide leidinggevende mensen nog steeds niet het wetenschappelijke inzicht kennen – of willen toelaten – dat volwassenen zich niet altijd volwassen gedragen. Integendeel: het gros van de tijd leven wij op ons gevoel, wegen niet continu voor- en nadelen af en hebben dat zelf meestal niet in de gaten. De Israëlische psycholoog Daniel Kahneman staat symbool voor dit soort onderzoekers en denkers.
Waar kunnen we landen in het Nieuwe Klimaatregime
Daan Roovers laat in haar publieke optredens ook regelmatig de naam van een vooraanstaande Franse socioloog en filosoof vallen: Bruno Latour (Beaune, 1947). Die denkt nadrukkelijk na over het grootste probleem dat de wereld van nu en in the years to come bedreigt: het klimaatprobleem.
In diverse boeken heeft Bruno Latour het over het ‘Nieuwe Klimaatregime’. Een regime is in politieke zin een bewind, waaraan alles en iedereen ondergeschikt is, dan wel zal worden gemaakt.
Het Nieuwe Klimaatregime zal de komende decennia in zijn ogen ons leven totaal gaan beheersen. Hoe te voorkomen dat de negatieve gevolgen van een door onszelf veroorzaakt klimaatprobleem desastreus uitpakt op alles wat we nu normaal én dierbaar vinden. In dat verband bezigt hij ook het woord ‘landen’. Waar zullen we als mensen, mensheid landen nadat we diverse maatregelen hebben genomen om de vervelende gevolgen van het klimaatregime tegen te gaan. Of waar zullen we landen als we – zoals momenteel – weinig tot niets blijven doen.
Een ander kabinet
Twee weken lang liet journalist Frenk van der Linden in de zomervakantie van 2021 in het programma 1 op 1 op Radio 1 tien min of meer bekende Nederlanders aan het woord. Hij droeg hen voor als minister van een ideaal kabinet. Als tiende en laatste werd Daan Roovers ruim twintig minuten aan het woord bevraagd over haar plannen. Zij was de beoogde minister president.
Titel: Daan Roovers: ‘Te veel stilstand en pragmatisme in de Nederlandse politiek’.
Roman Krznaric (Sydney) is een filosoof die schrijft over de kracht van ideeën om de samenleving te veranderen. Hij is een van de oprichters van de Londense afdeling van The School of Life. Hij is getrouwd met Kate Raworth, de auteur van Donuteconomie : in zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw.
In januari van dit jaar verscheen De goede voorouder : langetermijndenken voor een kortetermijn wereld. Op 21 februari kreeg hij in de aflevering Time Rebels van Tegenlicht drie kwartier de tijd om de kern van zijn boek toe te lichten.
Op vrijdag 24 september zal hij via een zoom-verbinding aanwezig zijn.
Eerder schreef hij over het belang van empathie (Empathie : een revolutionair boek, 2014) en de kunst én het belang van ‘het plukken van de dag’ (Carpe diem : de geschiedenis van een culturele kaping, 2017)
Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat iedereen geschenken krijgt van eerdere generaties: geschenken van de arbeiders die de wegen en riolen aanlegden die we dagelijks gebruiken, van de medische wetenschappers die middelen tegen de pokken en hondsdolheid vonden, van de activisten die tegen de slavernij streden en voor het kiesrecht dat wij nu vanzelfsprekend vinden, en van de componisten die muziek schreven waarvan we tranen in onze ogen krijgen. ( uit: De goede voorouder, pagina 72)
Een goede voorouder herkent een stervend systeem op het eerste gezicht en zal de eigen disfunctionerende beschaving niet proberen door te geven aan de volgende generatie, maar deelgenoot willen zijn van een historische daad, namelijk het zaad zaaien voor een nieuwe beschaving, die de gedachte aan het oude uitwist, groeit in haar plaats en de condities schept en in stand houdt die een leven tot lang in de toekomst mogelijk maakt. ( uit: De goede voorouder, pagina 146)
Cyrille Offermans (Geleen, 1945) is een Nederlandse schrijver, essayist en criticus. Hij publiceert met name in De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland, Zuiderlucht, De Standaard en Raster.
Zijn laatste twee boeken ( Een iets beschuttere plek misschien én Midden in het onbewoonbare) bevatten tientallen artikelen over zeer uiteenlopende onderwerpen waar hij in 2017 én 2019 mee bezig was.
Je kunt die boeken beschouwen als ’een intellectueel journaal: een verzameling notities, beschouwingen, herinneringen, observaties en essayistische commentaren op gelezen boeken en gebeurtenissen in de wereld’.
In beide boeken komt hij naar voren als een intellectueel die veel les heeft gegeven, een belezen man, liefhebber én kenner van beeldende kunst en muziek, opa, fietser en tuinman, en een betrokken burger die zich grote zorgen maakt over het onvermogen van ‘de politiek’ om de grote problemen die op ons bord liggen aan te pakken.
Hij is tegen de tijdgeest in nog steeds een onderwijs- en cultuurman die heilig gelooft in het belang van Bildung, de noodzaak om je als mens te blijven ontwikkelen; met name ook daar waar in eerste instantie en ogenschijnlijk geen geld valt te verdienen.
Een van de belangrijkste reden om hem uit te nodigen was de titel van zijn laatste journaalboek: Midden in het onbewoonbare. In het laatste artikel uit 2019 formuleert hij helder waarom we in een onbewoonbare wereld terecht zijn gekomen: fysiek en intellectueel/cultureel. Alom armoe troef, en ‘we’ lijken niet in staat om het tij te keren. Wellicht helpt het als we Bildung weer meer centraal gaan zetten (investeren in beter onderwijs én culturele voorzieningen) en ons als goede voorouders realiseren dat als we niet van koers veranderen we een shit-wereld aan onze kinderen en kleinkinderen zullen nalaten.
Hij richt zich in dit boek nadrukkelijk tot de beter opgeleide elite van ons land. In mijn woorden: “Toon meer ruggengraat, verlaat dat infantiele zwelgen in zielloos consumeren, het negeren van overduidelijke signalen dat we verkeerd bezig zijn, neem relevante maatregelen en neem de bevolking in dat nieuwe verhaal mee. Vertoon kortom iets meer als een Titus Brandsma – om Alex Brenninkmeijer te citeren – Moreel leiderschap.”
Of in de woorden van Cyrille Offermans: ‘Het is aan de creatieve intelligentsia om () het onbewoonbare bewoonbaar te maken, in beeld, in taal, in de realiteit.’
Anno 2019 is de situatie dramatisch verergerd. Antropogene natuurrampen, ontwrichte samenlevingen – ze zijn aan de orde van de dag. Te lang hebben politici van achtereenvolgende generaties, in de ban van het heiligverklaarde neoliberalisme, de problemen ontkend en oplossingen voor zich uitgeschoven; nu zijn die hun, en ons niet minder, ver boven het hoofd gegroeid. De grondstoffen- en klimaatcrisis – en de oorlogen die daarvan nu al het gevolg zijn – dreigen steeds grotere delen van de wereld onbewoonbaar te maken, in de meest letterlijke zin van het woord. Omvangrijke migratiegolven in de richting van de rijke delen van de wereld lijken onafwendbaar, de nationalistische reacties daarop voorspelbaar. Steeds meer loopt West-Europa, loopt Nederland, het gevaar een eiland te worden midden in het onbewoonbare; tegelijkertijd worden ook wij bedreigd door onbewoonbaarheid, zeker in sociale en culturele zin. Maar ook letterlijk: met het natuurvernietigende oprukken van troosteloze niet-plekken ter wille van alle noodzakelijk geachte groei en mobiliteit verdwijnen de oriëntatiemogelijkheden voor een gelukkig leven. Natuur wordt infrastructuur. Hectische leegte vreet de anticiperende droomkracht aan. Het is aan de creatieve intelligentsia om – in de voetsporen van Antonello, in het spoor van Perec en zoveel anderen – het bewustzijn daarvan te vergroten, het onbewoonbare bewoonbaar te maken, in beeld, in taal, in de realiteit. (pagina 593-594)
Toelichting
Antonello is Antonello da Messina, een Italiaans schilder (1430-1479). Offermans heeft het in dit artikel met name over zijn schilderij Sint-Hiëronymus in zijn studievertrek, dat in The National Gallery in Londen hangt.
Perec is Georges Perec, een Franse schrijver (1936-1982) die het in Ruimten rondom (uit 1974/1998) over ‘het onbewoonbare’ heeft. Offermans neemt in Midden in het onbewoonbare dit citaat van Perec uit 1974 op:
‘vuilstortzee, prikkeldraadkusten, kaalslagaarde, massagrafaarde, lijkenbergen, modderrivieren, stanksteden, architectuur van de verachting en de opschepperij, middelmatige praalzucht van woontorens en flats, hokken die bij duizenden op elkaar zijn gestapeld, armzalige bluf van hoofdkantoren, het benauwde, het verstikkende, het kleine, het benepene, het bekrompene, het maar nét passende, het omheinde, het verbodenen, het gekooide, het vergrendelde, muren bezaaid met glasscherven, deuren voorzien van kijkgaatjes, geblindeerde ramen’ et cetera (pagina 592-593)
Habtamu Emke de Hoop (Addis Abeba 1998), is een Nederlands politicus en presentator. In 2017 werd hij het jongste raadslid van de gemeenteraad van Súdwest-Fryslân en in het daaropvolgende jaar ging hij ook aan de slag als presentator van het televisieprogramma Het Klokhuis. De Hoop werd als kandidaat voor de Partij van de Arbeid (PvdA) bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 verkozen als Tweede Kamerlid.
Artikelen waarin dieper op het thema van ‘de goede voorouder’ wordt ingegaan
Een goede voorouder (februari 2021) – een soort recensie van het boek van Roman Krznaric
Onbeschaamd eerlijk (februari 2021) – over de Tegenlicht-aflevering Time Rebels met Roman Krznaric
In de voetsporen van Titus : een goede voorouder (maart 2021) – column voor de feestkrant van de 100-jarige Bibliotheek Oss
Over het toeval en goede voorouders (maart 2021) – toespraak
‘Pas wanneer het eb wordt, zie je wie er al die tijd naaktzwom’ (augustus 2021) – over Roman Krznaric, Cyrille Offermans, Ramsey Nasr en Amin Maalouf
“De vis gaat rotten bij de kop” – (februari 2015) – over een toespraak van Geert Mak en een lezing van Joris Luyendijk
Hoe komt het toch dat de consument in ons alles ruïneert, verwoest, platbrand, sloopt en te gronde richt wat de burger en de onderzoeker in ons dierbaar is? (augustus 2019) – over een boek van Raoul Martinez, wat het betekent om vrij te zijn in een tijd dat we als mensheid aan de bak moeten om grote problemen te gaan oplossen.
Moreel leiderschap. Het ethos geeft als het erop aankomt de doorslag. (januari 2019) – over een lezing van Alex Brenninkmeijer in de aula van het Titus Brandsma Lyceum in Oss
Homo sapiens, Homo economicus, Homo dignus (augustus 2019) – over mensbeelden, en de noodzaak op zoek te gaan naar ‘andere’, ‘betere’ dan degenen die nu overheersend zijn
Next librarians zijn de vroedvrouwen van de … next society (juli 2018) – een betoog dat bibliothecarissen zich nadrukkelijker ‘bezig’ moeten houden met maatschappelijke onderwerpen op de agenda zetten. Niet om voor te schrijven hoe ‘het’ moet, maar eerder omdat ze oog hebben voor zaadjes van verandering én die vervolgens een ‘zetje’ geven (“zouden we hierover niet met elkaar in gesprek moeten gaan, en ik kan als bibliothecaris relevante bronnen aan het gesprek toevoegen, een plek aanbieden, faciliteren dat er een proces in gang wordt gezet om dit of dat wellicht ‘rare’ idee eens samen met elkaar te gaan bekijken, bestuderen, bepraten …”)
(dinsdag 25 augustus 2021)
Aanvulling dinsdag 21 september 2021
Wouter Sanderse
Eind augustus liet Cyrille Offermans weten helaas niet mee te kunnen doen. Een hoogleraar in Nijmegen – die jaren daarvoor mee had gedaan aan een evenement in de Groene Engel in Oss – maakte me attent op Wouter Sanderse. Wellicht kon hij, en zou zeker iets zinnigs over het thema van het congres kunnen vertellen.
In eerste instantie gaf Wouter Sanderse aan graag mee te doen, maar onvoldoende tijd te hebben om zich te kunnen voorbereiden. Het compromis reikte collega Peter aan: wat als hij door hem geïnterviewd zou worden? Daar stemde hij mee in.
Momenteel is hij werkzaam voor de Utrechtse Universiteit voor Humanistiek. Hij is daar Universitair docent Educatie en houdt zich nadrukkelijk bezig met het fenomeen Bildung. De vraag hoe je kinderen in het onderwijs als het ware meer mee kunt geven dan vaardigheden. Hij heeft in dat verband ook samengewerkt met medewerkers van de bibliotheek Midden-Brabant (Tilburg e.o.).
Artikel: De waarde van Bildung: ‘Aha, dus dáár doe ik het voor!’ (Fontys, februari 2020)
Gershwin Bonevacia
Maandag 20 september liet een medewerker van politicus Habtamu de Hoop weten dat onze slotspreker ergens anders in den lande moest aantreden en helaas niet in Oss aanwezig kon zijn.
Diezelfde dag bedachten (inmiddels) oud-collega’s Peter en Sandra dat Gershwin Bonevacia (1992) een prima vervanger zou kunnen zijn. Gelukkig had hij nog een gaatje in zijn agenda. Hij zal deze middag afsluiten met een performance.
Het toeval wil dat op vrijdag 24 september een boek verschijnt waaraan hij heeft meegewerkt. Hij is de vertaler (bewerker?) van een dit jaar verschenen kinderboek van de inmiddels beroemde Amerikaanse dichter en spoken word artist Amanda Gorman. Het boek heet Zo klinkt verandering (Change sings : a children’s anthem) en sluit naadloos aan bij het thema van het congres.
Artikel: Gershwin Bonevacia komt steeds dichter bij zijn 10-jarige zelf: ‘Ik was het vermogen kwijtgeraakt om te zeggen wat ik voelde’ (De Volkskrant, 16 september 2021)
Tot slot: Nynke Laverman
Die bewuste maandag kwam nog een andere naam op: Nynke Laverman. Vorige week kwam haar nieuwe cd uit: Plant. Met daarop het nummer Your Ancestor, dat tekstueel naadloos aansluit bij het boek van Roman Krznaric. Dat liedje was al klaar voordat zijn boek verscheen!!! Voor alle duidelijkheid: Nynke zal vrijdag 24 september niet aanwezig zijn. Die dag staat ze met haar Plant-tournee in Maastricht. Vrijdag 22 oktober komt ze in onze regio langs (Perron-3 in Rosmalen)
Op haar website staat een podcast waarin ze in februari van dit jaar samen met Lex Bohmeyer Roman Krznaric interviewt. Het gaat natuurlijk over dat liedje en hoe je als een goede voorouder te gaan gedragen.
Van Your Ancestor zijn twee YouTube-filmpjes gemaakt. In het nummer richt zij zich als een voorouder tot degenen die dan, ergens in de 22e of 23e eeuw (?), leven. Nynke realiseert zich dat wij er in de 21e eeuw een puinhoop van hebben gemaakt, veel te weinig gedaan hebben met de signalen die loud en clear waren. We kozen ervoor ze te negeren. Waardoor er … Tja. Niemand weet het, maar het pakte waarschijnlijk niet goed uit voor haar nakomelingen in de 22e eeuw of daarna.
Like a virus in fact doing what it loves the most
To multiply and multiply completely undermining its host
And you’re right in a way looking back I admit that we did
But we weren’t aware thought we were doing good
Economic growth for all of you
Comfort and convenience
Life is so much easier
Than it has ever been before
You have to give me that
Of course I do regret
That we’ve polluted ourselves
Out of existence
Created an unbridgeable distance
From all other forms of life
Until life finally left us
Exit Homo Economicus
Het refrein is
You say growth was my Holy Grail
Yes it was and it failed
It couldn’t last I do agree
But in the middle of the hustle
You cannot really see
Het congres volgen?
Vanwege corona mogen slechts een beperkt aantal mensen aanwezig zijn. U kunt de middag wel via deze url volgen.
Een literatuurlijst – Boeken voor goede voorouders
Voor dit congres, dit onderwerp maakte ik een literatuurlijst. Uit een groslijst van bijna duizend titels selecteerde ik 250 boeken. Die over twintig onderwerpen werden uitgespreid. Het zijn vooral non-fictie boeken, aangevuld met enkele kijktips en 23 must read boeken.
