In de voetsporen van Titus : een goede voorouder

In 2021 viert de Bibliotheek Oss haar honderdjarig bestaan. Een stel notabelen nam onder leiding van pater Titus Brandsma het initiatief om een openbare bibliotheek op katholieke grondslag in Oss op te richten.

Vanwege de corona-maatregelen zijn de meeste geplande activiteiten verplaatst naar het najaar van 2021. Eind maart wordt huis aan huis in de gemeente Oss een krantje verspreid waarin de lezer een beeld krijgt van waar we zoal mee bezig zijn. Voor dat krantje schreef ik onderstaande column. Dit stukje heeft een link met een congres dat dit najaar zal worden gehouden. Een congres over de rol van de bibliotheek, de bibliothecaris anno 2021 en in the years to come.

In de voetsporen van Titus : een goede voorouder

In de jaren dat Titus Brandsma in onze regio woonde en werkte zag hij dat de meeste mensen laagopgeleid waren en weinig middelen hadden om zich ook na het verlaten van de school adequaat te kunnen blijven informeren en ontwikkelen. Zo nodig in een tijd die andere eisen aan burgers ging stellen. Die analyse bracht hem er toe om samen met anderen notabelen een nieuwsblad, hbs en bibliotheek op te richten. Volksverheffing.

Achteraf kun je stellen dat Titus in zijn leven dingen heeft gedaan waar wij – zijn nageslacht – nog steeds van profiteren. Waarop wij als bibliothecarissen ook op voort kunnen bouwen. Hij was ‘een goede voorouder’.

Honderd jaar later zou hij waarschijnlijk ook concluderen dat er nog steeds werk aan de winkel is. Aan de ene kant volgen veel meer mensen langer onderwijs, en hebben toegang tot een schier oneindige hoeveelheid informatie. Mission accomplished. Maar aan de andere kant zou Titus ongetwijfeld ook meegekregen hebben wat uiteenlopende onderzoekers de laatste twintig jaar over de mens hebben ontdekt.

De kern daarvan is dat de mens géén rationeel wezen is. Integendeel. Hij is een groepsdier dat in hoge mate geleid wordt door zijn omgeving en zijn instincten. Gevoelens die hem of haar verhinderen om het gros van de tijd rationeel dingen af te wegen. Who’s in control? Meestal ons gevoel.

De mens wordt verder in hoge mate geleid door verhalen, die niet gestoeld hoeven te zijn op harde feiten. Die verhalen zorgen er wel voor dat samenlevingen bij elkaar gehouden worden. De mens is een religieus wezen. Alleen is god inmiddels ingeruild voor een ander verhaal. Maar bij het verhaal dat onze samenleving momenteel overheerst zullen vraagtekens gezet moeten worden.

Ook hebben we allemaal het gevoel dat we vrij zijn. Wij bepalen toch wat waar, belangrijk, mooi of nodig is. Helaas wordt de laatste jaren ook steeds duidelijker dat we op een nooit eerder vertoonde schaal worden bespeeld. Gestuurd. Onze data worden gestolen, bewerkt. We worden doorlopend verleid – genudged – om spullen, diensten en gedachten af te nemen die vaak niet goed voor onszelf zijn. Noch voor onze omgeving. En ons nageslacht.

Het gevolg is dat we ons anno 2021 vaak niet als ‘een goede voorouder’ gedragen. In een kortetermijnwereld doen we amper aan langetermijndenken.

Titus zou ongetwijfeld begrijpen dat er nu grote problemen zijn die serieus én snel aangepakt zullen moeten worden. Het klimaatprobleem. Een economisch model dat hapert en gebaseerd is op het verhaal dat economische groei moet én ‘de markt hét regelt’. Slimme, zelflerende systemen die veel banen overbodig zullen maken. Burgers die op basis van bij elkaar geshopte feiten een verkeerd beeld van de wereld hebben. Ongelijkheid.

Titus ziet waarschijnlijk dat veel burgers zich anno 2021 vaak niet als volwassenen gedragen.

Volksverheffing had te maken met mensen verleiden zich hun hele leven te blijven ontwikkelen. Bibliothecarissen deden en doen dat door een relevante, interessante en veelzijdige collectie in stand te houden en actief onder de aandacht van potentiële lezers te brengen.

De laatste jaren hebben ook in deze regio bibliothecarissen uiteenlopende activiteiten bedacht en uitgevoerd om mensen attent te maken op bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen. Wij agenderen als het ware thema’s. Wijzen mensen op relevante boeken en andere bronnen. Organiseren een lezing, debat, tentoonstelling, workshop, of excursie over zaken waarvan bijna alle deskundigen stellen dat ze de komende jaren zullen, dan wel moeten gaan veranderen.

Ik vermoed dat Titus Brandsma zich zou kunnen vinden in de stelling dat bibliothecarissen zich meer gaan inzetten om burgers te verleiden zich vaker als ‘goede voorouder’ te gaan gedragen. Niet altijd! Dat is per definitie niet mogelijk. Denk aan onze bedrading. Maar iets-je vaker zou al helpen.

(woensdag 10 februari 2021)
Hans van Duijnhoven
Die als bibliothecaris werkte voor de Openbare Bibliotheek Oss (van 1 december 1980 t/m 31 maart 2021)

Aanvulling, zondag 15 mei 2022: de dag waarop Titus Brandsma heilig werd verklaard

Andere artikelen waarin Titus Brandsma als het ware voorbijkomt

De eeuwige tramp, annex goede voorouder (november 2021)

Sad songs for us to bear (oktober 2021)

Bibliothecarissen stellen in de Nieuwe Klimaatorde vragen over hoe je als een goede voorouder te gedragen (september 2021)

In de voetsporen van Titus – een goede voorouder, congres t.g.v. het honderdjarig bestaan van Bibliotheek Oss : vrijdag 24 september 2021 (augustus 2021)

‘Verleiden tot lezen is wat ik wil’ (april 2021)

Over het toeval en goede voorouders (maart 2021)

Een goede voorouder (februari 2021)

Wees deel van de oplossing. (januari 2020)

Is vrijheid een illusie? (februari 2019)

Het zijn inspirerende openbare ruimtes waar alle mensen hun eigen potentieel kunnen benutten (juli 2018)