Downton abbey

Momenteel wordt op de Nederlandse tv de vijfde reeks van Downton abbey uitgezonden. De serie speelt zich af in het fictieve Downton Abbey, het statige huis van de graaf en gravin van Grantham, en volgt de levens van de aristocratische familie Crawley en hun bedienden in de jaren voor en na Wereldoorlog I. De serie is een groot succes. Wordt uitgezonden in veel landen. En regelmatig bekroond. Dit succes heeft waarschijnlijk iets te maken met onze tijdgeest. Maar hoe dan?

1912-1925, honderd jaar geleden
De reeks begon in 2010. En begint met een brief waarin wordt meegedeeld dat de Titanic is gezonken en een van de neven van graaf Robert Crawley waarschijnlijk is verdronken. Het is dan april 2012. Vanaf dat moment volgen we de verwikkelingen rondom het gezin van de graaf én alles wat downstairs gebeurd. Beleven we door hun ogen Wereldoorlog I, de opkomst van de vrouwenemancipatie, de strijd om meer sociale rechten voor arbeiders, de opbouwjaren na de oorlog, het begin van de gay twenties. Maar de serie is nadrukkelijk geen geschiedenislesje, waardoor je beter begrijpt hoe Engeland zich in die tijd politiek heeft ontwikkeld. Naar de meeste politieke onderwerpen wordt slechts verwezen als het past bij de ontwikkeling van de karakters. In alle tot nu toe uitgezonden series zie je wel nadrukkelijk dat de tijdgeest – ook toen – aan het kantelen was. Geen grote schokken, maar de verschillen tussen de eerste serie (1912 tot 1914) en de vijfde reeks (zo rond 1924) zijn immens. Niet dat de bedienden massaal in opstand zijn gekomen; of weggelopen. Nee, het verschil zit vooral in hoe de belangrijkste hoofdpersonen (zowel boven als onder) toch aangetast zijn door de tijdgeest. Kern daarvan is dat degenen die aan de oude orde willen vasthouden steeds vaker moeten toegeven dat ook zij aan het veranderen zijn; en aan de andere kant de hoofdrolspelers die open staan (en stonden) voor veranderingen tóch toe moeten geven dat die oude tijd (met zijn vast waarden en ‘dingen’) niet altijd slechte dingen met zich meebracht.

Waarden
Los van alle verhalenlijnen – en daarin zitten veel ‘soap’-elementen – is het centrale thema: waarden. Alle hoofdrolspelers zijn complexe personen. Geen flat characters. Integendeel. Ieder van hen is een typische representant van zijn of haar rol: de graaf aan de top van de hiërarchie; zijn aardige (rijke) vrouw die haar plaats als vrouw weet; de moeder van de graaf, die perfect doorheeft hoe de échte wereld in elkaar zit en draaiend wordt gehouden; dochter Mary die weet welke rol zij speelt en te vervullen heeft; butler Carson die door en door loyaal is aan zijn ‘master’ en huis; mrs. Patmore, de kokkin die als een leeuw voor haar afdeling vecht en haar hulpjes scherp houdt; het domme keukenhulpje Daisy die langzaam opbloeit. En de chauffeur die met de jongste dochter trouwt en van rol moet veranderen, en daar last van heeft evenals zijn oude collega’s downstairs.

Schrijver Julian Fellowes heeft levensechte personages geschapen. Die zich ontwikkelen, maar allen op hun eigen manier toch zichzelf blijven. Wel langzaam aangetast worden door de tijdgeest, waarin de starre regels en conventies langzaam worden afgezwakt. Elk van hen beleeft momenten dat hun zelf opgetrokken fort wordt ondermijnd. Maar, en dat is waarschijnlijk de aantrekkingskracht van de serie, het blijven allemaal mensen waaraan mensen van 2015 zichzelf kunnen en/of willen spiegelen. Mensen uit één stuk. Die ergens voor staan. Leven naar waarden die zij zelf belangrijk vinden.

Graaf Robert Crawley is weliswaar stinkendrijk en heerst over veel mensen, maar probeert voor iedereen in zijn omgeving – binnen de ‘normale’ Umwelt van toen – dingen goed te doen. Is eerlijk. Rechtdoorzee. Zijn echtgenote, Cora Crawley, weet als geen ander dat niemand op de mening van een vrouw zit te wachten; maar desondanks krijgt ze door haar charme en wijsheid veel gedaan. Dochter Mary is een écht kind van haar vader. Is zeer standsbewust, maar trouwt toch met iemand uit liefde (en niet voor het geld of de naam); ontpopt zich ook als degene die binnen de strakke kaders nieuwe elementen van buiten binnen weet te loodsen. Butler Carson is degene die van alle hoofdrolspelers de meeste veranderingen moet meemaken en ondergaan. Neemt alle veranderingen – die hij ziet als verslechteringen – redelijk laconiek op, maar het gaat hem wel aan het hart. Mrs. Patmore heerst in reeks vijf nog steeds als een matrone over háár keuken, maar stimuleert van harte dat haar keukenhulp Daisy zich intellectueel kan ontwikkelen. En de oude, sluwe grootmoeder weet dat de tijden veranderen, maar dat mensen mensen blijven. En hoe daarmee om te gaan en mensen te bespelen.
En chauffeur Tom Branson vraagt zich gedurende de hele serie af of hij loyaal moet zijn aan zijn (socialistische) principes of zijn schoonpapa en hoe die de ‘dingen’ runt en naar de wereld kijkt.

Waarden als leidraad
De reden voor het grote succes van Downton abbey heeft natuurlijk ook te maken met de prachtige locaties, kostuums, muziek, script, acteurs. Allemaal waar. Het is kostuumdrama van de bovenste plank. Seizoen zes zal begin 2015 opgenomen worden. Maar de grootste charme voor mensen van deze tijd zit hem waarschijnlijk toch in het feit dat alle hoofdpersonen leven in de geest van waarden die zij belangrijk vinden. Weliswaar bezondigen alle hoofdpersonen zich aan gedrag dat daar van afwijkt. Maar uiteindelijk komen ze allemaal daar toch weer op terug. Het blijven mensen.
Veel werknemers van vandaag de dag zouden op een bepaalde manier ‘hun baas’ in willen ruilen voor graaf Robert Crawley, butler Carson of kokkin mrs. Patmore. Je weet bij hen waar je aan toe bent. Je weet dat zij – ondanks alle rangverschillen – aan je zijde staan. Kunt op hen bouwen. Weinig verrassingen. Althans niet zo snel als vandaag de dag. Vol onzekerheden.

Downton abbey – een oase
Downton abbey is een soort oase, waar dingen weliswaar veranderen. Maar niet te snel én je weet dat de mensen die over jouw leven beslissen dat doen vanuit een goede inborst. Raar, om dat zo honderd jaar later te formuleren. Niemand wil terug naar de tijd waarin je als het ware vastzat in je milieu. Je neer moest leggen bij sociale gegevenheden. Raar, in een tijd waarin ieder mens (in het Westen) zich kan ontwikkelen. Herstel: moet ontwikkelen. ‘Iets’ van zijn of haar leven moet maken. Leve de vrijheid. Onze tijd die ogenschijnlijk haaks staat op een tijd waarin de meeste mensen allesbehalve vrij waren. Zelfs de rijkste stinkerds waren dat niet. Konden ook niet doen en laten wat ze wilden. Ook opgesloten in hun tijd en omgeving. Die tijd had ook wel iets. 

Downton abbey is in de collectie van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken opgenomen.
Liefhebbers zouden ook kennis kunnen nemen van: Gosford park (2001) (geschreven door Julian Fellowes), Pride & prejudice (1995, BBC), Upstairs, downstairs (1975, ITV), The Forsythe saga (1967, BBC),  Portrait of a lady (2001, met Nicole Kidman) of Brideshead revisited (1981 met Jeremy Irons)

Eén boek: Kazuo Ishiguro. De rest van de dag (1989) (over een butler, in de jaren waarin Downton abbey speelt)

Verwante artikelen
Ik geloof niet dat mensen de capaciteit hebben om engelen te zijn. Maar ik ben ervan overtuigd dat ze minder egoïstisch kunnen zijn. (The Good Country Party)
Een beetje goedbedoeld aanmodderen is niet genoeg. (Rob Mutsaers)
We groeien en ontwikkelen niet in goede tijden, we groeien en ontwikkelen in moeilijke tijden.  (Het boek der waarden)
De sluier van onwetendheid (John Rawls)
Wij kunnen u niet beloven dat het alle dagen feest zal zijn (Lieven Tavernier)
Twenty years ago, writers wrote and readers read. The web lets readers respond, and increasingly they do (Graham’s Hierarchy of Disagreement)
We moeten het met elkaar uithouden. Dat vind ik troostrijk. (René Gude)
Wat me bij veel leeftijdgenoten opvalt is hun gebrek aan engagement (Jort Kelder) (Nelleke Noordervliet & Louise Korthals)
Foto van het jaar? (een hek in de Spaanse enclave Melilla)
Wim de Ridder (creëer een cultuur van verandering en aanpassing)
René Gude (We moeten het met elkaar uithouden. Dat vind ik troostrijk)

Citaat 205 (woensdag 17 december 2014)
Homepage Citaten 2014