In het eerste hoofdstuk van boek drie beschrijft Alkibiades de pracht en glorie die aan de Atheense bevolking voorbij trok toen hij trouwde met Hipparete. De dochter van een van de rijkste mannen van Athene.
In het tweede hoofdstuk schetst hij de tijdgeest: de meeste mensen waren na tien jaar de jaarlijkse schermutselingen met stadsstaat Sparta, hun grootste concurrent, spuugzat. Ze wilden weer gewoon leven, plezier maken et cetera. Opmerkelijk dat Alkibiades de schuld voor die oorlogen bij twee mannen legt; een man zoals hij later zelf ook zal worden. Iemand die landgenoten verleid om (wederom) ten strijde te trekken.
Ik ben getrouwd in een tijd van vrede, voor zover dat woord betekenis heeft in Griekenland. Maar het feit dat, toen Kleon en Brasidas op dezelfde dag in dezelfde uithoek van Thracië de dood vonden, bij beide strijdende partijen de indruk ontstond dat ze alleen meer met elkaar in oorlog waren geweest omdat Kleon en Brasidas hen daartoe hadden opgejut, want nu ze geen strijdlustige bevelen meer hoorden van hun beider bloeddorstige stemmen, leek die hele oorlog eigenlijk tamelijk overbodig. Ze lieten hun handen zakken. Niemand had er meer zin in. (pagina 142)
Al snel wordt duidelijk dat Alkibiades een ambitieus man is, die alles zal doen om in de geschiedenisboeken terecht te komen. Indien nodig zal hij dingen doen die haaks staan op wat de goegemeente om hem heen wil. Aangezien hij zelf het verhaal van zijn leven vertelt moet je alert zijn op zaken die hij té mooi voorstelt. Alhoewel hij wel doorlopend zijn lezers waarschuwt dat hij de zaken wellicht té mooi voorstelt. Het boek zit vol van dit soort paradoxen.
In dit boek is Alkibiades nog zoekende. Op zoek naar een onderwerp waarmee hij de aandacht van het volk kan trekken en meer aanzien en macht krijgen. Hij weet van zichzelf dat hij er goed uitziet, een knappe man is, en in staat om een menigte met woorden te enthousiasmeren. Ook weet hij dat het volk van kleurrijke figuren houdt; en dat het niet verkeerd is om dat imago te versterken. Ik vermoed dat Ilja Leonard Pfeijffer bij het schrijven van onderstaand fragment aan Pim Fortuyn heeft gedacht: een geaffecteerd pratende professor met zijn hondjes, voorkeur voor Marokkaanse jongens, een grote auto, en een butler. “At your service!”
De mensen houden van dit soort gekkigheid. Het volk adoreert extravagantie. Dit voorval inspireerde mij om het ook met mijn spraakgebrek over een andere boeg te gooien. In plaats van het te verbergen ben ik doelbewust gaan overdrijven. Net als mijn flamboyante voorkomen en levenswandel, mijn rijkdom en mijn ijdelheid ben ik mijn spraakgebrek trots gaan etaleren als een kenmerk dat mij van de trieste en kleurloze massa onderscheidde. Het werkte. Het volk vond het geweldig. Ik merkte dat deze bestudeerde buitensporigheid nog effectiever was wanneer ik er een air van volkomen natuurlijke spontaneïteit aan kon geven. Dus ik gaf mijn redevoeringen compleet met versprekingen het voorkomen van impromptu uitgesproken gedachten, waarbij ik midden in een zin kon stokken, omdat het juiste woord mij zogenaamd was ontglipt, om mijn betoog na een fictieve denkpauze schijnbaar aarzelend te hervatten. Soms gooide ik er ook met opzet nog wat charmant gestotter tegenaan. En op de meest cruciale momenten van mijn toespraak zocht ik naar een woord met een r erin die ik als een l kon uitspreken. (pagina 151)
In het boek zit ook een soort running gag. Een zin die op verschillende plekken in allerlei varianten voorbij komt. Alkibiades laat het voorkomen dat hij er goed uitziet: een knappe man, met vrouwelijke trekken want lange, golvende haren en kleding die de gemiddelde Griekse man niet aan trok. Zeker is dat hij biseksueel is. Hij valt op (jonge) mannen en vrouwen.
In hoofdstuk vier spreekt hij met Hipparete, zijn vrouw, over roem en waarom mannen in hun samenleving zoveel meer rechten hebben dan vrouwen. In wezen deden die er niet toe; waren een soort bijwagen van de man. Hipparete zet daar allerlei vraagtekens bij; een feministe avant la lettre.
Jij praat met mij, dat is een begin. Maar je gaat te veel uit van je eigen door de goden gegeven superioriteit, die je dankbaar omarmt als een evidentie, en vroeg of laat zal dat jouw ondergang zijn, tenzij je leert om jezelf ondergeschikt te maken aan de gedachten van tegenstanders die je bij wijze van vanzelfsprekendheid als inferieur beschouwt. Wees minder Alkibiades en meer empathisch. Geen man zal ooit een groot man zijn als hij niet ook een vrouw durft te zijn.‘ (pagina 156-157)
Als Alkibiades één ding in zijn levenstestament wil laten doorschemeren is dat hij als geen ander strategisch nadenkt. Voordat hij besluit iets te doen denkt hij na over hoe zo’n besluit uit zou kunnen pakken, en wat het hem (maar vooral Athene, dat blijft hij benadrukken) zal opleveren. Dat betekent vaak dat hij tegen de heersende opinies in moet opboksen. Daar heeft hij geen enkel probleem mee; alhoewel hij zelf goed weet hoe bespottelijk het is dat hij als een van de rijkste bewoners van Athene zegt op te komen voor ‘het volk’, en dan vooral het armere deel daarvan. Alkibiades is op zijn manier een Donald Trump, Silvio Berlusconi of Boris Johnson.
Als ik ontevredenheid wilde zaaien en oogsten, moest ik mij richten op het proletariaat van de stad, dat vreesde voor zijn bijverdienste als roeiers op de oorlogsvloot. Dus ik koos noodgedwongen voor het paradoxale profiel van de extravagante, flamboyant geklede, schatrijke, hooggeboren man van het volk, die anders dan de bedeesde en kleurloze Nikias zogenaamd zou weten wat er leefde onder de minst bedeelde klassen. Ik voelde mij niet volledig op mijn gemak in deze rol, maar de strategie werkte. (pagina 157)
Een aforisme van Alkibiades, met een hoge realiteitswaarde. Jesse Klaver kan niet wat Mark Rutte wel kan, doet én deed. Cadeautjes uitdelen.
Wat onverdraaglijk is aan de democratie, is dat je een meerderheid nodig hebt om cadeaus te kunnen uitdelen en dat je cadeaus moet uitdelen om een meerderheid te kunnen krijgen. (pagina 157-158)
En mocht u denken dat types als Sywert van Lienden of Thierry Baudet uniek zijn … dan vergist u zich. Alkibiades kwam ze in zijn tijd ook al tegen. Denk in dit verband ook aan een Hugo de Jonge, van wie op zeker moment duidelijk zal worden dat hij zijn vrindje Sywert wel degelijk heeft geholpen.
Een andere hinderlijke aanwezigheid droeg de naam Hyperbolos, de zoon van Antiphanes en een broodbakster, uit het district Perithoidai. Bij hem vergeleken was Kleon met terugwerkende kracht een baken van beschaving. Als ik gedwongen was een bewonderenswaardige eigenschap te noemen van deze valse, vulgaire verlakker, zou ik zeggen dat hij de schaamte zozeer voorbij was dat hij volkomen onverschillig vermocht te blijven onder het feit dat hij door heel Athene werd veracht en bespot. Maar ondanks of dankzij de universele afkeer waartoe hij inspireerde, had hij een niet te onderschatten invloed, omdat hij de instantie was waaraan men als eerste dacht wanneer er een smerig zaakje moest worden geregeld. Heel wat onkreukbare politici waren hem wederdiensten verschuldigd. (pagina 159)
Alkibiades was een kleurrijk persoon; waarover al in zijn eigen tijd veel werd geschreven. Talloze op waarheid gebaseerde anekdotes komen voorbij. Ilja Leonard Pfeijffer zet ze zoals het een goed romancier betaamd naar zijn hand; opdat het verhaal optimaal tot zijn recht komt.
Op zeker moment wordt Alkibiades gemaand om gezwind naar de stad terug te keren; hij moet naar de archon. De archon? Hipparete was naar deze rechter gegaan om haar huwelijk te laten ontbinden.
Er was slechts één manier om dat ongedaan te maken: door de vrouw als het ware daar tijdig weg te halen. Fysiek. Te ontvoeren. Haar letterlijk uit dat pand te verwijderen en mee terug naar huis te nemen. En dat gebeurt in hoofdstuk 6.
Vervolgens begrijpt Alkibiades in dit hoofdstuk waarom Hipparete van hem gescheiden wilde worden; en belooft hij beterschap. Maar de goede verstaander weet dan al dat onze held die belofte later weer zal verbreken. Al googelend kwam ik een schilderij van ene Anatole Devosge tegen dat die ontvoering uitbeeld.
In de tijd dat Alkibiades nadacht over hoe meer macht te verwerven was de stadsstaat Athene nog steeds een democratie. En zoals dat in een democratie behoort moeten er manieren zijn ingebakken om als bevolking af te komen van niet langer goed functionerende leiders.
Zoals ik het hier stel is het meer dan ironisch dat we in onze eigen tijd én democratisch bestel niet in staat zijn een leider weg te sturen die al ver over zijn houdbaarheidsdatum heen is. Maar in die tijd was er wel een manier: het schervengericht of ostracisme.
Als voldoende stemrecht hebbende burgers ermee instemden kon er een schervengericht gehouden worden. Vervolgens konden de deelnemers een naam op een scherf van een aardewerken pot schrijven en de man (en zeker geen vrouw) met de meeste stemmen werd vervolgens voor tien jaar verbannen uit Athene, en daardoor losgeknipt van de macht.
Alkibiades laat zich ook hier kennen als een strateeg want hij realiseert zich al ruim voordat hij over veel macht zal beschikken dat ook hij ooit voorgedragen zou kunnen worden voor zo’n schervengericht. Daar had hij ‘geen zin an’, en verzon een list om het schervengericht als het ware op te blazen zodat hij er jaren later geen last meer van zou kunnen hebben.
Het schervengericht verbaasde mij niet. Ik had er rekening mee gehouden dat het mij vroeg of laat zou kunnen overkomen, al verbaasde het mij dat het mij al zo vroeg overkwam.
De potscherven zijn het ultieme wapen van de democratie tegen de tirannie. Wanneer een politicus zoveel macht en invloed heeft verworven dat het niet meer helpt om tegen hem of zijn voorstellen te stemmen, kan het volk zijn naam met de ene scherf in de andere krassen en het probleem van zijn bestaan voor een periode van tien jaar opheffen. Een schervengericht is geen veroordeling voor wandaden, althans zo is het volgens mij door onze wijze wetgevers nooit bedoeld, maar een garantie voor de fundamentele klungeligheid en het dierbare onvermogen van het democratische bestel, omdat het de mogelijkheid biedt om een individu dat de democratie met zijn uitzonderlijke kwaliteiten overstijgt, overstemt en overbodig maakt voor tien jaar uit Athene te verbannen. (pagina 184-185)
Aan het einde van boek drie wordt het tweede kind van Alkibiades geboren, die naar hem wordt genoemd. Hipparete, zijn vrouw, overleeft de zware bevalling niet. Met twee korte zinnen eindigt boek drie.
Ze heeft de winter niet overleefd. Ik heb haar met alle eer en grote pracht en praal begraven. (pagina 193)
Ilja Leonard Pfeijffer gebruikt Hipparete in zijn versie van het levensverhaal van Alkibiades om in hoofdstuk zes iets te vertellen over het nut van kunst, en met name iets over het schrijven van een historische roman:
Door met mij te spreken over Achilles, Agamemnon, Briseïs en Chryseïs heeft zie mij geleerd in te zien dat het verleden door een spiegel is waarin we onze eigen dilemma’s kunnen herkennen. Door de afstand in de tijd kunnen we zonder afgeleid te worden door betrokkenheid begrip opbrengen voor de complexiteit van conflicterende belangen en inzien dat het in sommige situaties averechts uitpakt om de held te willen zijn die men geleerd heeft te willen zijn. Onder die omstandigheden wordt het onmogelijk om het goede te doen en is een keuze voor het minste kwaad het hoogst haalbare. Schuld is een irrelevant concept, evenals het noodlot, omdat niets menselijker is dan het eeuwige conflict tussen hoe het had kunnen zijn en hoe het is. In de politiek en op het slagveld heb ik vaak in situaties verkeerd waarin alle mogelijke keuzen tot funeste gevolgen zouden leiden en waarin alleen het onmogelijke als mogelijkheid overbleef. Men heeft mij vaak verweten dat ik de politiek nooit heb begrepen als de kunst van het mogelijke. Daarop ben ik trots. Het verleden heeft mij geleerd dat het verleden ook anders had kunnen lopen als men toen reeds dat verleden voor ogen zou hebben gehad om van af te wijken. Dit heeft Hipparete me geleerd. (pagina 168)
Alkibiades, inleiding (10 juni 2023)
Alkibiades, boek 1 – Perikles (13 juni 2023)
Alkibiades, boek 2 – Protagoras (22 juni 2023)
Alkibiades, boek 4 – Groots denken? (11 juli 2023)
Alkibiades, boek 5 – Sparta (14 juli 2023)
Alkibiades, boek 7 – ‘Zo gaan die dingen’ (4 augustus 2023)
Alkibiades, boek 8 – Vechten voor Athene (5 augustus 2023)
Alkibiades, boek 9 – Onwelkome feiten (18 augustus 2023)
Alkibiades, boek 10 – ‘Mogen de goden Athene bijstaan’ (25 augustus 2023)
Alkibiades, boek 11 – a cunning plan (2 september 2023)
