Alkibiades – inleiding – Lezer van Stavast

Momenteel heb ik pakweg een derde deel van Alkibiades gelezen. De eerste vijf van de uit twaalf boeken bestaande non-fictie roman van Ilja Leonard Pfeijffer.

Elk boek las ik tot nu toe twee keer. De eerste keer om een beeld te krijgen van die voor mij vreemde, al lang voorbije wereld. De tweede keer actief op zoek naar citaten die zonder enige twijfel rechtstreeks met onze complexe, verwarrende, gevaarlijke tijdgeest te maken hebben.

Voordat ik op die citaten doorga moet ik nu al zeggen dat ik het fundamenteel oneens ben met NRC-recensent Thomas de Veen, die in een lang en gedegen artikel (De romancier is zoek geraakt, NRC, 26 mei 2023) de roman als het ware wegzet als een omgevallen boekenkast. Daarin heeft hij absoluut gelijk.

Pas tijdens mijn tweede lezing ging ik vaak achter in het boek kijken, met name op de pagina’s 803 tot en met 910. Daar geeft Ilja Leonard Pfeijffer in ruim honderd pagina’s per boek, hoofdstuk, beter, per fragment zeer nauwgezet aan waar hij de informatie vandaan heeft gehaald; en waaar hij ‘iets’ heeft verzonnen. Het is letterlijk een immense bibliotheek, tjokvol boeken van tijdgenoten van Alkibiades, dan wel van mensen die later leefden en hem in hun geschriften ook meenamen. Onvoorstelbaar dat ik zijn naam – Alkibiades (er komt een moment dat je die naam zonder enige aarzeling kunt uitspreken, opschrijven) – nooit eerder had gehoord. Ik vermoed dat ik niet de enige ben. Daarmee kom ik op die recensie van Thomas de Veen.

Wat hij als een probleem zag, zie ik juist als een voordeel. Wat mij betreft een zeer prettig voordeel. Door deze roman te gaan lezen krijg je – tenzij je al snel afhaakt (vanwege de vele onbekende namen en plaatsen, zijn lange, meanderende zinnen, de zwaarte van het papieren boek) – zeer veel informatie over een tijdsgewricht waar ik vaag iets vanaf wist. Ik was geen gymnasiast; en in de geschiedenislessen op lagere én middelbare school ging het niet over de Peloponnesische Oorlog, Perikles, laat staan Alkibiades. Zit je eenmaal in het boek, het onvoorstelbare leven en verhaal van deze, eh… markante persoon, dan moet je continu aanvullende informatie gaan opzoeken. Neuropsycholoog Erik Scherder zal er blij mee zijn. Een naam, plaats of gebeurtenis opzoeken in de Wikipedia; of in fysieke boeken die thuis ergens op een plank stonden te verstoffen of je kunt lenen via de bibliotheek.

Ik noem hier met name twee delen uit een reeks (‘de’ Van A tot Z boeken) van pakweg tien boeken die in de jaren tachtig door uitgeverij Sun werden uitgebracht. Geschreven door Eric M. Moorman en Wilfried Uitterhoeve. De eerste is Van Achilleus tot Zeus : thema’s uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater (uit 1987) én de tweede Van Alexandros tot Zenobia: thema’s uit de klassieke geschiedenis in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater (uit 1989).

Verder kijk je doorlopend voor óf achter in het boek, waar kaartjes staan van de ‘Griekse wereld’ ten tijde van Alkibiades. Uiteraard komt Google Earth ook zeer van pas. Alkibiades én zijn tijdgenoten reisden wat af; vaak om ergens even enkele weken lang oorlog met een van de tientallen stadstaten te gaan voeren. Hoe zinloos; maar in die tijd was het normaal.

Thomas van Veen heeft, samen met alle andere recensenten waarvan ik recensies heb gelezen, goed in de gaten dat deze historische roman absoluut een link heeft met onze tijd. Sterker: de overeenkomsten zijn meer dan verontrustend. Niet zo zeer dat we in ons deel van de wereld weer andere landjes zullen gaan aanvallen, maar wel dat we als burgers opgescheept zitten met een (politieke, economische, culturele) kaste die niet zo zeer bezig is met het algemeen belang, maar meer met zichzelf (hun eigen specifieke, kleine én vaak zeer lucratieve belangen van zichzelf en mede-kasteleden) én het bespelen van het publiek. Opdat hun achterban zich vooral bezig blijft houden met ongein, trivialiteiten en geen oog krijgt voor de echte issues; laat staan dat zij hun leiders opdragen zich daar meer mee bezig te gaan houden.

Ilja Leonard Pfeijffer voert Alkibiades op als iemand die in zo’n wereld een meer dan complexe rol vervulde. Hij was op zijn manier een populist, een ophitser, bezig met zijn eigen belangen; maar aan de andere kant zette hij zich ook in voor het publieke belang. Zeg maar het optimaal laten functioneren van een democratische staat. Een democratie die niet af mag glijden naar een wereld waarin ‘het volk’ (of gepeupel) regeert; een ochlocratie.

Je kunt alleen veel vraagtekens zetten of hij dat op de juiste manier deed. Hoe integer hij was et cetera. Maar hij was daarin niet uniek.

Ilja Leonard Pfeijffer voert honderden historische personen op, waarover in mindere of meerdere mate door anderen is geschreven. Personen die zich soms veel ‘erger’ gedroegen dan Alkibiades. Het ‘plezier’ voor de lezer, die ook de huidige tijdgeest actief volgt, is dat je doorlopend hedendaagse ‘karakters’ herkent in de personages die Ilja Leonard Pfeijffer in zijn verhaal over Alkibiades meeneemt. Het kost geen enkele moeite om (bijvoorbeeld) Pim Fortuyn, Donald Trump, Caroline van de Pas, Mark Rutte, Geert Wilders of Sywert van Linden op deze of gene historische persoon te ‘plakken’. Én op bijeenkomsten en toespraken die toen plaats hebben gevonden én nu als het ware herhaald worden.

Mijn plan is om de komende weken (maanden?) regelmatig nieuwe artikelen op dit blog te plaatsen waarin ik per boek dieper op dit rijke verhaal in zal gaan.

Eén ding is voor mij nu al zeker: Ilja Leonard Pfeijffer heeft een meesterlijke roman afgeleverd. En mocht u de indruk hebben (gekregen) dat het geen leesbaar boek is (geworden) dan heeft u het mis. Los van alle historische feiten is het een prachtig verhaal over een meer dan kleurrijke hoofdpersoon; die in een zeer interessante tijd leefde en acteerde. Inspanning én plezier ineen.